მელანომა კანის სიმსივნის ერთ ერთი სახეობაა. ვითარდება უჯრედებში, რომელსაც მელანოციტები ეწოდება. მელანოციტები პასუხისმგებელნი არიან მელანინის, პიგმენტის გამომუშავებაზე, რომელიც ფერს აძლევს კანს, თმას და თვალებს.
მელანომა წარმოიქმნება მაშინ, როდესაც მელანოციტები (პიგმენტის წარმომქმნელი უჯრედები), განიცდიან ტრანსფორმაციას და იწყებენ უკონტროლოდ ზრდას.
მელანომას განვითარების რისკის ფაქტორებს წარმოადგენს:
- ულტრაიისფერი გამოსხივების ზემოქმედება, რომელსაც დიდი რაოდენობით იღებს ადამიანი მზის სხივების ან სოლარიუმის აპარატის შედეგად;
- ღია კანი - ღია ფერის კანის და თმების, ასევე ღია თვალების მქონე ადამიანები ზოგადად უფრო მაღალი რისკის ქვეშ არიან;
- მზისგან დამწვრობა - განსაკუთრებით ბავშვობაში, მზისგან მიღებული მძიმე დამწვრობის შემთხვევები,ზრდის რისკს;
- ხალები - ხალების დიდი რაოდენობა ან ატიპიური ხალების მქონე პირებს აქვთ მელანომის განვითარების მაღალი რისკი;
- გენეტიკური წინასწარგანწყობა - მელანომის განვითარების რისკი შესაძლოა დაავადების მემკვიდრეობითმა ხასიათმაც განაპირობოს.
მელანომას სიმპტომები და ნიშნები
მელანომის ამოცნობა კანის ცვლილებების მიმართ, სიფხიზლეს გულისხმობს. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო ხალების და კანის პიგმენტური უბნების მიმართ. ABCDE წესიდა სხვა მახასიათებლები დაგეხმარებათ მელანომის პოტენციური ნიშნების იდენტიფიცირებაში:
ასიმეტრია (A) - ხალების ერთი ნახევარი არემთხვევა მეორე ნახევარს. თუ გაავლებთ ხაზს ცენტრში, ხალის ორივე ნაწილის გამოსახულება უნდა იყოს სარკისებური. თუ ასე არ არის აუცილებლად მიმართეთ ექიმს;
საზღვრის დარღვევა (B) - ხალის კიდეებიარის არარეგულარული, შეიმჩნევა ნაკვეთიან ბუნდოვანი მოხაზულობა. კეთილთვისებიან ხალს, როგორც წესი აქვს გლუვი, კარგად გამოხატული საზღვრები.
ფერის ცვლილებები (C) - მელანომას შეიძლებაჰქონდეს არათანაბარი შეფერილობა ან განიცადოს ფერის ცვლილება. ნორმალური მდგომარეობის ხალი ერთგვაროვანი ფერისაა, ამიტომ მოძებნეთ მასში ყავისფერი, შავი ან სხვა ფერების ვარიაციები.
დიამეტრი (D) - მელანომა ხშირად დიამეტრით უფრო დიდია, ვიდრე ფანქრის საშლელის ზომა (დაახლოებით 6 მილიმეტრი). თუმცა, ეს არ გამოეიცხავს პატარა ხალების ონკოლოგიურ რისკს.
განვითარებადი (E) - ხალის ნებისმიერი ცვლილება ზომაში, ფორმაში ან ფერში, განიხილება როგორც საყურადღებო ნიშანი, რადგან გულისხმობს ახლა ლიმპტომებს ან მიმდინარე ცვლილებებს.
გასათვალისწინებელია სხვა მახასიათებლებიც როგორებიცაა:
- ქავილი ან მგრძნობელობა - მელანომამ შეიძლება გამოიწვიოს ქავილი, მგრძნობელობის მომატება ანტკივილი დაზიანებულ მიდამოში;
- სისხლდენა ან გამონადენი - ხალის ზედაპირზე ცვლილებები, როგორიცაა სისხლდენა ან გამონადენი, შეიძლება მიუთითებდეს პოტენციური პრობლემის არსებობაზე;
- ახალი ხალებიან ახალი დაზიანებები - სიახლე რომელიც კანზე ჩნდება ეს იქნება ხალი, ლაქა თუ სხვა რამ საჭიროებს დიაგნოსტიკას და კვლევას, რადგან მელანომის გაჩენის რისკი არ შემოიფარგლება მხოლოდ არსებული ხალების ონკოლოგიის რისკით.
მნიშვნელოვანია რეგულარული თვითდაკვირვება. ყურადღების მიქცევა ხალებისნებისმიერ ცვლილებასან ახალის წარმონაქმნას. თუ შეამჩნევთ რომელიმე ზემოთ ჩმოთვლილ ნიშანს ან გაქვთ ეჭვი აუცილებლად მიმართეთ ექიმს და ჩაიტარეთ საფუძვლიანი დიაგნოსტიკა. მელანომის ადრეული გამოვლენა მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს მკურნალობის შედეგებს. გარდა ამისა, თუ თქვენ მიეკუთვნებით რისკისჯგუფს, გაქვთ: მემკვიდრეობითი წინასწარგანწყობა ან დიდი რაოდენობით ხალები რეკომენდებულია დერმატოლოგის რეგულარული კონსულტაცია.
დიაგნოსტიკა
მელანომის დიაგნოზი ჩვეულებრივ მოიცავს კლინიკური გამოკვლევის მეთოდებს, დათვალიერებას დერმოსკოპის მეშვეობით და ბიოფსიას.
დიაგნოსტიკის პროცესი შემდეგნაირად მიმდინარეობს:
- კლინიკური გამოკვლევა - დერმატოლოგი კანის საფუძვლიან გამოკვლევას. დაათვალიერებს და მოძებნის საეჭვო ხალის ან დაზიანებას;
- ABCDE წესი და სხვა კლინიკური კრიტერიუმების გამოიყენება ხალების მახასიათებლების შესაფასებლად, მელანომის პოტენციური ნიშნების დასადგენად;
- დერმოსკოპია - დერმოსკოპია არის არაინვაზიური ტექნიკა, სადაც დერმატოსკოპი (ხელის ხელსაწყო გადიდებითა და შუქით) გამოიყენება კანის დაზიანებების შესამოწმებლად. დერმოსკოპია ეხმარება დერმატოლოგს შეაფასოს ხალის ან დაზიანების შიდა სტრუქტურები, რაც მელანომასთან დაკავშირებული მახასიათებლების იდენტიფიცირების საშუალებაა;
- ბიოფსია - თუ ხალი ან დაზიანება მიჩნეულია საეჭვოდ, დიაგნოზის დასადასტურებლად ჩვეულებრივ რეკომენდებულია ბიოფსია. ყველაზე ხშირად გამოიყენება ექსციზიური ბიოფსია, როდესაც გამოკვლევისთვის მთლიანი დაზიანების ამოღება ხდება. ზოგიერთ შემთხვევაში ტარდება პანჩ ბიოფსია ან ჭრილობის ბიოფსია, განსაკუთრებით მაშინ თუ დაზიანება დიდია;
- ჰისტოლოგიური გამოკვლევა - როდესაც ამოკვეთილი ქსოვილი ეგზავნება პათოლოგიური კვლევების ლაბორატორიას, მიკროსკოპის ქვეშ შესამოწმებლად. სპეციალისტი აფასებს უჯრედების მახასიათებლებს, მათ შორის ფორმას, ზომას და კანის ფენებში განლაგებას.
- მორფოლოგიური კვლევა - თუ მელანომა დადასტურდა, სიმსივნის სტადიის დასადგენად ტარდება დამატებითი კვლევები, რაც მოიცავს მელანომის სისქის შეფასებას, გავრცელდა თუ არა ის ახლომდებარე ლიმფურ კვანძებში, აქვს თუ არა მეტასტაზირება შორეულ ორგანოებზე.
მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ ყველა ხალი ან კანის დაზიანება არ არის მელანომა, უმეტესობა კეთილთვისებიანი წარმონაქმნია. ბიოფსია საბოლოო დიაგნოზისთვის გადამწყვეტი ნაბიჯია და ის საშუალებას აძლევს სპეციალისტებს განსაზღვრონ მელანომის ტიპი და სტადია, რაც, თავის მხრივ განსაზღვრავს მკურნალობის გეგმას.
თუ შეამჩნევთ რაიმე ცვლილებას კანზე, განსაკუთრებით ხალებში, ან თუ გაქვთ ახალწარმოქმნილი ლაქები, აუცილებელია სასწრაფოდ მიმართოთ ექიმს. გახსოვდეთ დაავადების ადრეული გამოვლენა და დიაგნოზის ზუსტად დასმა მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს მელანომის წარმატებული მკურნალობის შანსებს. კანზე რეგულარული თვითდაკვირვება და პროფილაქტიკური კვლევა ჯანმრთელობისა და კიბოს პრევენციის აუცილებელი კომპონენტებია.
მელანომას პრევენცია
მელანომის პრევენცია გულისხმობს მზისგან დაცვას და სიფხიზლეს კანზე არსებული ცვლილებების მიმართ.
გიზიარებთ მელანომის პრევენციის ძირითადი სტრატეგიები:
- მზისგან დაცვა - გამოიყენეთ მზისგან დამცავი, ფართო სპექტრის საცხი SPF 30 ან მეტი. აქტიური მზის პერიოდში, ყოველ ორ საათში წაისვით უხვად. ატარეთ მზისგან დამცავი ტანსაცმელი, ქუდები და აქსესუარები;
- დარჩით ჩრდილში - მოერიდეთ მზის პირდაპირ სხივებს, განსაკუთრებით პიკის საათებში დილის 10 საათიდან საღამოს 4 საათამდე;
- დაიცავით თვალები - ატარეთ სათვალე, რომელიც ბლოკავს როგორც UVA, ასევე UVB სხივებს;
- მოერიდეთ სოლარიუმს - სათრიმლავი ასხივებს მავნე UV გამოსხივებას და ზრდის მელანომის რისკს;
- კანის რეგულარული თვითგასინჯვა - ჩაიტარეთ რეგულარული თვითშემოწმება და გაითვალისწინეთ ნებისმიერი ცვლილება ზომაში, ფორმაში, ფერში ან ტექსტურაში საყურადღებოა;
- კანის პროფესიონალური შემოწმება - დაგეგმეთ ვიზიტი დერმატოლოგთან და ჩაიტარეთ დიაგნოსტიკა რეგულარულად. განსაკუთრებით მაშინ თუ გაქვთ ანამნეზში მზის დამწვრობა, მრავლობითი ხალი ან მელანომის გენეტიკური წინასწარგანწყობა;
- დაიცავით ბავშვები - მზის სხივების მიმართ ბავშვები განსაკუთრებით დაუცველები არიან. ჩააცვით დამცავი ტანსაცმელი, დაახურეთ ქუდები და აუცილებლად წაუსვით მზისგან დამცავი საშუალებები. 6 თვემდე ასაკის ბავშვები განსაკუთრებით მოარიდეთ მზის პირდაპირ სხივებს;
- მიიღეთ სითხე - სათანადო დატენიანება ხელს უწყობს კანის სიჯანსაღეს. დალიეთ ბევრი წყალი, განსაკუთრებით ცხელ და მზიან ამინდებში;
- მოერიდეთ ზოგიერთ მედიკამენტს - მათ შეიძლება გაზარდონ მგრძნობელობა მზის მიმართ. თუ თქვენ იღებთ ასეთ მედიკამენტებს, მიმართეთ მზისგან დაცვის დამატებით ზომებს.
გახსოვდეთ, პრევენცია არის დამცავი ზომების, ადრეული გამოვლენისა და მუდმივი სიფხიზლის ერთობლიობა. თუ შეამჩნევთ რაიმე ცვლილებას, განსაკუთრებით ხალებზე ან პიგმენტურ უბნებზე, ან გაქვთ ეჭვი კონკრეტულ ადგილზე, დაუყოვნებლივ მიმართეთ ექიმ-დერმატოლოგს და ჩაიტარეთ სრულფასოვანი დიაგნოსტიკა. დაავადების ადრეული გამოვლენა და სწორი სამედიცინო ჩარევა მნიშვნელოვნად აუმჯობესებს მელანომის მკურნალობას და გამოჯანმრთელების პროცესს აიოლებს.